Citrus x limon (L.) Osbeck

Limon (Citrus limon), Akdeniz havzasında bin yılı aşkın süredir kültüre alınan, Anadolu mutfağına, geleneklerine ve gündelik yaşamına derinlemesine yerleşmiş bir bitkisel mirastır. Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinden itibaren özellikle kıyı bölgelerinde yetiştirilen limon hem şifa niyetiyle hem de mutfakta temel aroma, ekşi ve asit kaynağı olarak kullanılmıştır. Limon çiçeği yoğun kokusu ile parfüm yapımında ve reçel olarak değerlendirilir. Anadolu’daki limon kültürünün en belirgin yansıması ise 19. yüzyıl sonlarında Avrupa’dan gelen Eau de Cologne geleneğinin yerli bir yorumu olan “limon kolonyası” ile görülür. Bu gelenek, Anadolu’da kısa sürede karşılama, uğurlama ve temizlik ritüellerinin vazgeçilmez bir parçası haline gelmiştir.

Türkiye’de yetiştirilen İzmir Laması, Finike Limonu, Kıbrıs tipi ve Mayer limonu gibi çeşitler hem morfolojik özellikleri hem de kullanım biçimleri açısından dikkat çeker (Erkılınç & Akın, 2008). Limonun halk arasındaki adlandırmaları da bu çeşitliliği yansıtır. Örneğin Lamas, Mersin ve Adana çevresinde bol sulu ve ince kabuklu bir limon çeşidi için kullanılırken, Gale adı Hatay yöresinde, Zitrin ise Güneydoğu Anadolu’nun bazı köylerinde limonun yerel adıdır. Karadeniz’in doğusunda ise limon ile mandalina arasında melez özellikler taşıyan türler için Mayer ya da halk arasında söylendiği şekliyle Mayır adı kullanılır. Bugün Anadolu’nun birçok evinde hâlâ limon kabukları rendelenip kurutulmakta, reçel yapılmakta ya da şekerle karıştırılarak geleneksel tatlara dönüştürülmektedir. Limon kolonyası ise hâlâ bir “kapı eşiği alışkanlığı” olarak tazelik ve misafirperverliğin simgesi olmaya devam etmektedir. Mutfakta yeri de “çaya çorbaya limon” deyişiyle özetlenebilir. Birçok zeytinyağlı yemek, özellikle bakla, enginar, bamya yemeği ve salatalar limonsuz olmaz. Rahatsızlıklarda “nane-limon” kaynatır, cildimizi limonla tazeler, ağrılarda, tansiyon yükselmesinde limona başvururuz.