Myrtus communis L. subsp. communis

Myrtus communis (mersin), Anadolu’da halk arasında “murt”, “hambeles”, yer yer “reyhan” ya da “farink” gibi farklı yöresel adlarla anılır. Meyveleri taze olarak tüketilebildiği gibi, kurutularak kışa saklanır. Hafif buruk ve aromatik tadı sayesinde özellikle Güney Anadolu’da yoğurtla karıştırılarak ya da pekmezle birlikte doğal bir atıştırmalık olarak değerlendirilir. Bazı yörelerde ise bu meyveler geleneksel içeceklerin hazırlanmasında kullanılır. Yaprakları geçmişte hem baharat hem de doğal tütsü olarak kullanılmış; ezilerek ya da yakılarak evlerin havasını arındırdığına inanılmıştır. Hoş kokusu, yaprak yüzeyindeki minik salgı bezlerinden kaynaklanır ve halk arasında bu özelliğiyle temizlik ve ferahlıkla ilişkilendirilmiştir. Ayrıca genç sürgünlerinin esnek yapısı, onları geleneksel sepet örücülüğünde işlevsel bir malzeme hâline getirir. Deniz kıyısındaki Ege kasabalarında balık ve karides avında kullanılan sepetlerin yapımında mersin kullanılmıştır. Bitkinin halk kültüründeki yeri mutfakla sınırlı değildir. Özellikle dini bayramlarda, mezarlık ziyaretlerinde gerek Hristiyanların gerekse Müslümanların mersin dallarıı götürmesi ya da mezarlıklara mersin dikilmesi, saygı ve anma ritüellerinin önemli bir parçasıdır.Bu kullanım halk arasında sevgi ve özlemi ifade eden dizelere de yansımıştır: yaygın olarak söylenen bir Isparta türküsünde “Evlerinin önü mersin / Ah sular akar bi’danem tersin tersin…”

Hatay ilinde “hambeles” adıyla bilinen mersin yaprağı, “reyhanlama” adı verilen geleneksel bir koruyucu ritüelin temel bileşenlerden biridir. Yeni doğan bebeklerin sağlıklı büyümesi ve kötü enerjilerden korunması amacıyla reyhan, defne, ıtır, yavşan ve limon gibi bitkilerle birlikte hazırlanarak bebeğin üzerine serpilir. Bu uygulama, doğayla kurulan derin bağın ve bitkilere atfedilen koruyucu gücün bir yansımasıdır.

Naile Akın Sevim: “Adın Murt... Ama eski zamanlar seni başka türlü çağırırmış: Hambelis.

Bir efsane gibi kulağa düşen bu isim, meyvenin kendisi kadar zarif. Minicik çekirdeklerin olur, bir tanesini bile yutsan, tadın damakta kalır. Kendine has, ne ekşi ne tatlı, arada bir yerde; tıpkı hayat gibi. Derler ki, daha insanlar pudrayla tanışmamışken, kadınlar seni güneşte kurutur, sonra dibek taşında uzun uzun dövermiş. Tozun, içinden çıkan koku, öyle yabancı değilmiş insana. Aksine, insanın kendi kokusuna benzermiş. Hani bazı şeyler vardır, hem tanıdık hem eski, işte öyle bir şey...

Kilikya’da, hemen her evin bir köşesinde saklanırmış bu toz. Hem merhem diye sürülürmüş yaraya, hem de günlük hayata... Kimi başına dökermiş, kimi yastığına serpermiş. Ama en çok da o kokun için tutulurmuşsun, çünkü hatırlatırmışsın insanın kendini. Senin adına yazılan şiirler yok belki, ama sen zaten şiirin ta kendisisin, Hambelis.”